23تا 30 آبان ماه، با عنوان “هفته حمایت از بیماران کلیوی” در کشور نامگذاری شده است.
یكی از بیماری هایی كه افراد بسیاری در نقاط مختلف جهان با آن دست و پنجه نرم می كنند، “بیماری كلیوی” است. افراد از زمان بروز این بیماری، باید به طور مرتب و مداوم تحت درمان قرار بگیرند و زمانی كه دیگر هیچ دارویی جوابگوی آنها نباشد، پیوند كلیه تنها راه باقیمانده برای ادامه حیات این بیماران است.
بیماریهای کلیوی قاتلان ساکت و آرامی هستند که زندگی ما را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار می دهند.
طبق آمارهاي موجود بيش از 550 ميليون بيمار كليوي در جهان وجود دارد. يعني از هر 10 نفر انسان به ظاهر سالم، یک نفر به نوعی مبتلا به یکی از انواع بیماری های کلیوی است.
بطور معمول در هر فرد سالم دو کلیه وجود دارد که هر یک در یکطرف ستون مهره ها و زیر دنده های تحتانی واقع شده اند. کلیه ها به رنگ قرمز متمایل به قهوه ای بوده و از نظر شکل شبیه لوبیا می باشند. هر کلیه به اندازه مشت بسته فرد است. اکثر اعضائ بدن برای عملکرد مطلوب وابسته به کلیه ها هستند.
وظایف کلیه ها
مهمترین وظیفه کلیه ها برداشت مواد زائد از خون و بازگرداندن خون تصفیه شده به بدن می باشد. هر دقیقه حدود یک لیتر خون (یک پنجم خونی که توسط قلب پمپ می شود) از طریق سرخرگ کلیوی وارد کلیه ها می شود. پس از اینکه خون تصفیه شد خون تصفیه شده از طریق سیاهرگ های کلیوی به بدن باز می گردد.
داخل هر کلیه متجاوز از یک میلیون واحد بسیار ریز عملکردی بنام نفرون وجود دارد. هر نفرون از یک صافی بسیار کوچک بنام کلافه (گلومرول) که به یک لوله کوچک (توبول) متصل است تشکیل می شود. آب و مواد زائد توسط این صافی از خون جدا می شوند و به داخل لوله های کوچک (توبول ها) جریان پیدا می کنند.
قسمت عمده این آب توسط لوله های کوچک باز جذب می شود و مواد زائد بصورت غلیظ وارد ادرار میشوند تا دفع گردند.
ادرارهای جمع شده از لوله های کوچک وارد قسمت قیفی شکل بنام لگنچه کلیه شده و سپس از طریق لوله ای بنام حالب وارد مثانه می شود. مثانه ادرار را تا زمانی که ادرار کنید نگهداری می کند. پس از مثانه ادرار از طریق لوله ای بنام پیشابراه از بدن خارج می شود. کلیه سالم بطور معمول یک تا ٢ لیتر ادرار در روز و بر اساس میزان مایعات دریافتی تولید می کند. کلیه سالم قابلیت افزایش فعالیت خود را دارد بطوریکه اگر یک کلیه از دست رود کلیه دیگر بزرگ شده و کار دو کلیه را انجام خواهد داد.
علائم بیماری کلیوی
بیماری کلیوی معمولا بی سر و صدا پیشرفت می کند و قبل از ایجاد هر گونه شکایت موجب تخریب قسمت عمده ای از فعالیت و عملکرد کلیه می گردد. بنابراین افراد در معرض خطر پیشرفت بیماری کلیوی باید بطور مرتب مورد ارزیابی قرار گیرند. این افراد کسانی هستند که مبتلا به بیماری قند – دیابت – پرفشاری خون، بیماری عروقی و وابستگان نزدیک افراد مبتلا به بیماریهای ارثی کلیه می باشند.
تورم اطراف چشم ها، درد در قسمت پهلوها و زیر دنده ها، بالا بودن فشار خون و تكرر ادرار مخصوصا در شب از علائم بیماری های کلیوی می باشد. اكثر بیماران کلیوی به علت ناآشنایی با علائم و نشانه های بیماری كلیه و عدم درمان به موقع، متحمل رنج و به وجود آمدن عوارض روانی و اجتماعی می شوند. كنترل به موقع فشار خون، متعادل نگه داشتن وزن بدن، پرهیز از خوردن غذاهای مانده، پرچرب و پرنمك و خودداری كردن از مصرف هر گونه دارو بدون تجویز پزشك، باعث جلوگیری و پیشگیری از بیماری كلیه می شود.
چرا كلیه ها دچار مشكل می شوند؟
بیشتر بیماری های كلیوی به نفرون ها که بخش های كوچك تصفیه كننده در كلیه ها هستند، حمله می كنند و قدرت تصفیه را از آن ها سلب می كند. ویژگی نفرون ها این اسـت كـه در اثر جراحـت یـا مسمومیـت به سرعت آسیب می بینند. حال آن كه بیشتر بیماری های كلیوی، نفرون ها را به آرامی و در سكوت از بین می برند و با این كه در هر دو كلیه پیش رفته اند، پس از سال ها و حتی دهه ها خود را نشان می دهند.
دیابت و فشار خون بالا، دو دلیل عمده ی بیماری های كلیوی هستند، پس اگر در خانواده ی شما، سابقه ی ابتلا به دیابت و فشار خون بالا وجود داشته باشد، ممكن است در معرض خطر ابتلا به بیماری كلیوی قرار بگیرید.
با بیماری كلیوی چه باید كرد؟
متاسفانه بیماری كلیوی مزمن اغلب قابل درمان نیست، اما اگر فرد در مراحل ابتدایی بیماری كلیوی باشد، شاید بتواند با عمل به توصیه های زیر كاری كند كه كلیه هایش برای مدت بیشتری دوام بیاورند:
* اگر فردی مبتلا به دیابت است، باید به دقت مراقب قند خون خود باشد و آن را پایین نگه دارد.
* از مصرف قرص های آرام بخش كه می توانند بیماری كلیوی را بدتر كنند، پرهیز کند.
* افرادی كه دچار نارسایی كلیوی هستند، باید فشار خون خود را مرتبا چک كنند.
* افراد دچار نارسایی كلیوی باید بدانند كه بخشی از رژیم غذایی معمولی آن ها ممكن است به از كار افتادگی كلیه ها سرعت ببخشد که شامل موارد زیر است:
– پروتئین برای بدن لازم است، زیرا به بدن كمك می كند تا ماهیچه ها را ترمیم كند و با بیماری بجنگد. همان طور كه گفته شد، كلیه های سالم مواد زاید را از خون می گیرند، به جز پروتئین. حال آن كه كلیه های بیمار ممكن است در جداسازی پروتئین از مواد زاید خون دچار مشكل شوند، بنابراین برخی پزشكان از بیماران خود می خواهند مقدار پروتئینی را كه می خورند، کم كنند تا بدین وسیله كلیه ها کمتر كار کنند.
– مشكل دیگری كه ممكن است با از كار افتادگی كلیوی مرتبط باشد، مصرف زیاد كلسترول است كه از رژیم های غذایی پرچرب ناشی می شود. كلسترول اضافی می تواند در دیواره ی رگ ها انباشته شود و گردش خون در آن ها را دشوارتر كند و منجر به بروز سكته قلبی شود.
– سیگار كشیدن، نه تنها خطر بیماری كلیوی را افزایش می دهد، بلكه به مرگ های ناشی از سكته قلبی افراد مبتلا به بیماری كلیوی مزمن، می افزاید.
– سدیم (نمک) ممكن است فشار خون فرد را بالا ببرد، بنابراین غذاهایی مانند غذاهای كنسروی و آماده كه دارای مقدار زیادی سدیم هستند، باید به مقدار کم مصرف شوند.
– پتاسیم ماده ای معدنی است كه به طور طبیعی در اكثر میوه ها و سبزیجات یافت می شود. كلیه های سالم پتاسیم خون را اندازه گیری و اضافی آن را دفع می كنند، در حالی كه كلیه های بیمار ممكن است نتوانند این كار را بكنند و فرد را به تپش قلب مبتلا كنند.
– كم خونی وضعیتی است كه در آن خون فاقد گلبول های قرمز كافی است. این گلبول ها از آن جا كه حامل اكسیژن در سر تا سر بدن هستند، مهم می باشند. اگر فردی مبتلا به كم خونی باشد، احساس خستگی می كند و رنگ پریده است. كلیه های سالم هورمون اریتروپویتین را ترشح می كنند كه در ساخت گلبول های قرمز خون نقش دارد. كلیه های بیمار ممكن است نتوانند این هورمون را به اندازه كافی ترشح كنند كه در این صورت نیاز به تزریق نوع انسانی آن است.
اگر كلیه ها از كار بیفتد چه می شود؟
از كار افتادگی كامل كلیه ها، گاهی اوقات “بیماری كلیوی وخیم” نامیده می شود. اگر كلیه ها به طور كامل از كار بیفتند، بدن پر از آب و مواد اضافی و در اصطلاح “اومیا” می شود، دست ها و پاها ورم می كنند، احساس ضعف و خستگی به فرد دست می دهد و همه به این دلیل است كه بدن برای درست كار كردن به خون تمیز و تصفیه شده نیاز دارد.
نقطه پایانی
با پیشرفت بیماری كلیوی، دو راه برای بیماران وجود دارد: دیالیز و پیوند کلیه.
در واقع پیوند کلیه، آخرین امید بیماران كلیوی است. كلیه پیوندی ممكن است از سوی فردی ناشناس كه دچار مرگ مغزی شده، یا فردی زنده اهدا شود. كلیه ای كه پیوند زده می شود، باید با بدن بیمار سازگار باشد تا دستگاه ایمنی بدنش كمتر آن را پس بزند.
جالب این كه سیستم ایمنی بدن فرد بیمار، با حمله به هر آن چه كه به عنوان عضو طبیعی بدن، برایش شناخته نشده است، از بیمار مراقبت می كند. بنابراین سیستم ایمنی بدن فرد، به كلیه ای كه بسیار”غریبه” به نظر می رسد، حمله می كند و فرد پذیرنده كلیه مجبور است داروهای خاصی را مصرف می كند تا از پس زدن كلیه به وسیله سیستم ایمنی بدنش جلوگیری كند.
“مراقب باشیم تا با تشخیص زود هنگام بیماری كلیوی، مرحله پایانی درمان را هر چه بیشتر به عقب برانیم”.