مفصل زانو بزرگترین مفصل بدن است و نیروهای مختلفی از طرف عضلات، بدن و محیط به آن وارد می شود. بنابراین قرار داشتن این مفصل در راستای درست، برای تعدیل نیروها و غلبه بر آن‌ها، بسیار اهمیت دارد. وجود پای ضربدری و پرانتزی از ناهنجاری‌هایی خطر آفرین برای مفصل زانو است که حرکت کردن فرد به آن وابسته است.
وجود انحنا در پاها و زانوها در زمان کودکی طبیعی است. پاهای کودک پس از تولد و در ماه‌های اولیه حالت پرانتزی دارد و در حدود سه تا چهار سالگی به صورت ضربدری در می‌آید و تا سن ده سالگی در راستای طبیعی قرار می‌گیرد. در صورتی‌که در طول زندگی الگوی حرکتی فرد درست نباشد، با افزایش سن و وزن، پاها دوباره دچار انحنا می‌شوند.
بنابراین مهم‌ترین راهکار برای رفع این ناهنجاری‌ها، تشخیص و اصلاح در سن پیش از بلوغ است. با مراجعه به پزشک ارتوپد یا مراکز حرکات اصلاحی، ناهنجاری و الگوهای حرکتی غلط مشخص شده و برای برطرف کردن آن کارهای لازم انجام می‌شود. مهم‌ترین این کارها اصلاح الگوی حرکتی و انجام تمرین‌های ورزشی اصلاحی است.
نشانه‌های ناهنجاری
در حالت ایستاده با پاهای جفت شده در حالی‌که زانوها به هم چسبیده‌اند، اگر بین قوزک‌های داخلی مچ پا بیش از سه سانتی‌متر فاصله وجود داشته باشد، شخص دارای ناهنجاری پای ضربدری است.
اگر قوزک پاها به یک‌دیگر چسبیده باشد و بین زانوها فاصله‌ای بیش از سه سانتی‌متر ایجاد شود، ناهنجاری پای پرانتزی وجود دارد.
در بسیاری از افراد دارای پای ضربدری و پرانتزی هنگام ایستادن و جفت کردن پا نشانه‌ای دیده نمی‌شود؛ در حالی‌که در هنگام راه رفتن زانوها به هم ساییده یا به سمت خارج منحرف می‌شوند. به همین دلیل در بسیاری از موارد باید حالت عملکردی و پویایی فرد را برای تشخیص ناهنجاری بررسی کرد.
بررسی عملکردی بسیار کارآمدتر است؛ زیرا در زمان فعالیت‌های روزمره است که نیروی زیادی بین شخص و محیط مبادله می‌شود. برای مثال هنگام راه رفتن با هر گامی که برداشته می‌شود، نیروی عضلات با نیروی واکنش زمین در حال رفت و برگشت است و در این حال، ضعف‌ها و ناهنجاری‌ها بیش‌تر خود را نشان می‌دهند.
حالت پویا: حین راه رفتن، بالا و پایین رفتن از پله و همچنین حین حرکت اسکوات دوپا و تک پا زانوهای فرد دارای ناهنجاری زانوی ضربدری به هم نزدیک می شود و زانوهای فرد دارای زانوی پرانتزی از هم دور می شوند.
مهم‌ترین دلایل به‌وجود آمدن ناهنجاری
ناهنجاری های دیگر: گاهی زانوی ضربدری و پرانتزی به‌صورت جبرانی بر اثر صاف بودن و گود بودن کف پا یا ناهنجاری‌های سر استخوان ران رخ می دهد.
ایمبالانس عضلانی: ضعف و طویل شدن عضلات داخلی ران و ساق پا. همچنین کوتاه و قوی شدن عضلات خارج ران و ساق پا نیز باعث بروز پای ضربدری می‌شود. در پای پرانتزی عکس این حالت رخ می‌دهد. ضعف عضلات ناحیه مرکزی بدن و ناحیه‌ی باسن (کفل ها) نیز باعث می‌شود تا عضلات ناحیه ران و زانو نتوانند عملکرد مناسب خود را داشته باشند و زانو دچار ناهنجاری شود.
الگوهای نادرست حرکتی: به‌دلیل الگوی نادرست در حرکت‌هایی مانند راه رفتن که مرتب تکرار می‌شوند؛ برای مثال راه رفتن با نزدیک شدن نوک پاها به هم یا دور شدن غیر عادی آن‌ها از هم، پاها کم‌کم به حالت ضربدری یا پرانتزی در می‌آیند.
برخی از عواقب ناهنجاری پای ضربدری و پرانتزی
پاره شدن رباط صلیبی: با توجه به نزدیک شدن زانوها هنگام پرش یا فرود، احتمال پاره شدن رباط صلیبی زانو افزایش می‌یابد.
آرتروز زانو: افراد دارای پای ضربدری در سمت خارج زانو و افراد دارای پای پرانتزی در سمت داخل زانو، کم کم دچار ساییدگی و آرتروز می‌شوند.
ساییدگی کشکک: وجود این ناهنجاری‌ها باعث می‌شود که استخوان ران و درشت نی از راستای طبیعی خود خارج شوند و در زمان انجام حرکت‌های مختلف، کشکک زانو مسیر اصلی حرکت خود را طی نمی‌کند. این انحراف از مسیر اصلی، محل و میزان سطح تماس کشکک با استخوان ران را تغییر می‌دهد و ساییدگی، درد و التهاب ایجاد می‌کند.
برطرف کردن ناهنجاری
متخصصان ارتوپد با تشخیص و برطرف کردن مشکلات پاتولوژیک و ارتوپدیک مانند کم یا زیاد بودن زاویه‌ی سر استخوان ران، خم بودن استخوان ران و درشت نی و… همچنین تجویز حرکت‌های اصلاحی برای رفع ناهنجاری اقدام می‌کنند. انجام تمرین ورزشی لازم است که زیر نظر پزشک ارتوپد و متخصص حرکات اصلاحی انجام شود چون انجام حرکت نادرست به خودی خود ناهنجاری را تشدید می‌کند.